نجوم وفضا

بسیاری از تصاویر فضایی که تاکنون از قرص کامل سیاره‌‌های منظومه شمسی و بخصوص زمین دیده‌اید، مجموعه به هم چسبیده‌ای از عکس‌‌های مختلف هستند که در کنار هم مونتاژ شده و یک نمای زیبا از یک جرم سماوی را تشکیل می‌دهند.

اما این تصویر خیره‌کننده از سیاره زمین کار بی‌نظیری از دوربین 121 مگاپیکسلی ماهواره هواشناسی الکترو‌‌ ـ‌ ال روسیه است که در طول جغرافیایی 76 درجه شرقی و روی مدارزمین ثابت (geostationary) معلق ایستاده و 24 ساعته به زمین نگاه می‌کند.

مدار زمین ثابت یک مدار منحصر به‌فرد است که در ارتفاع 36 هزار کیلومتری بالای خط استوا قرار دارد. موقعیت خاص این مدار باعث می‌شود که سرعت چرخش ماهواره در آن با سرعت چرخش زمین به دور خودش برابر بوده و از نظر ناظر زمینی چنین به نظر برسد که ماهواره در فضا معلق است. این مدار منحصر به‌فرد است و هر نقطه مداری روی آن برای ملت‌ها ارزش استراتژیک دارد.

دوربین فوق پیشرفته این ماهواره، زاویه دید مناسبی دارد به گونه‌ای که با توجه به موقعیت ماهواره نسبت به زمین می‌تواند از کل کره زمین یک تک‌عکس واضح بگیرد.

تصاویر هر 30 دقیقه یک‌بار در چهار باند مرئی و یک باند مادون قرمز گرفته شده و به زمین مخابره می‌شود. البته در موقعیت‌های اضطراری مانند توفان‌های سهمگین یا وقوع یک سونامی ، می‌توان ماهواره را چنان تنظیم کرد که هر 10 تا 15 دقیقه یک بار کار عکسبرداری را تکرار کند. این تصاویر دقیق‌ترین عکس‌هایی است که یک ماهواره هواشناسی از زمین می‌گیرد.

وجود طیف مادون قرمز در این عکس که با رنگ نارنجی شبیه‌سازی شده است، طبیعت تصویر را از آنچه چشم انسان از آن فاصله می‌بیند، تغییر داده است. مناطقی که در محدوده نارنجی رنگ‌آمیزی شده‌اند، پوشش گیاهی را نشان می‌دهد چون گیاهان طیف مادون قرمز را بخوبی بازتاب می‌دهند.

ماهواره الکترو‌‌ ـ‌ ال که سال گذشته به فضا پرتاب شد، علاوه بر این دوربین بی‌نظیر به تجهیزات و حسگرهای دیگری نیز مجهز است تا غیر از آب و هوای زمین، آب و هوای فضا را نیز رصد کند و میزان و شدت بادهای خورشیدی را اندازه‌گیری کرده و به زمین مخابره کند.

ماهواره الکترو‌‌ ـ‌ ال به صورتی طراحی شده که تا 10 سال در مدار زمین باقی بماند. مهم‌ترین عاملی که طول عمر یک ماهواره مستقر در مدار زمین ثابت را تعیین می‌کند، خالی‌شدن مخازن سوخت آن است.

مدار زمین ثابت مدار پایداری نیست. به این مفهوم که ماهواره‌‌های مستقر در آن به مرور زمان به شرق یا غرب موقعیت خود حرکت می‌کنند.

درست مانند اتومبیلی که در سراشیبی یک خیابان پارک شده باشد، این ماهواره نیز به ابزاری مشابه ترمز خودرو برای جلوگیری از انحراف احتیاج دارد.

معمولا سازندگان ماهواره‌ها با در نظرگرفتن سرعت انحراف ماهواره از موقعیت اصلی، هر از چندگاهی موتورهای ماهواره را روشن می‌کنند تا آن را به جای از پیش تعیین‌شده‌اش بازگردانند و طبیعی است که پس از مدتی با این‌که ماهواره کاملا سالم است، اما به خاطر اتمام سوخت باید ده‌ها میلیون دلار سرمایه را به مدار قبرستان، جایی بالاتر یا پایین‌تر از مدار زمین ثابت منتقل کرد تا نقطه مداری برای یک ماهواره تازه نفس آزاد شود.

این اولین‌بار نیست که تصویری کامل از سیاره‌زمین گرفته می‌شود. در طول تاریخ 50 ساله عصر فضا، تصاویر تاریخی زیادی از زمین گرفته شده است که از میان آنها می‌توان به تصویر بی‌نظیری که فضانوردان آپولو در مسیر سفر تاریخی خود به ماه از سیاره مادری گرفته‌اند یا عکس ‌دلهره‌آوری که فضاپیمای ویجر در حالی که داشته از منظومه شمسی خارج می‌شده از زمین گرفته اشاره کرد که در آن زمین یک نقطه کم‌فروغ در پهنه گسترده آسمان است، اما هیچ تصویر یکپارچه‌ای تاکنون با این دقت از زمین گرفته نشده بود.