نجوم وفضا

محققان موسسه نجوم دانشگاه هاوایی با مشارکت فعال دکتر نادر حقیقی پور، ستاره شناس ایرانی این موسسه برای دومین بار موفق به کشف سیاره همزاد زمین در خارج از منظومه شمسی شدند که به زعم اخترشناسان احتمالا قابلیت حیات دارد.

 این سیاره موسوم به GJ667CC در یک سیستم سه ستاره‌یی قرار دارد که ستاره مرکزی آن در فاصله 20 سال نوری از زمین قرار دارد. این سیاره دارای جرمی به اندازه 4.5 برابر زمین بوده و در فاصله‌ای از ستاره مرکزی قرار گرفته است که آب می‌تواند بر روی آن به شکل مایع بماند.

کشف نخستین سیاره زمین مانند در سال 2010 میلادی در محدوده حیاتی ستاره Gliese 581g توسط این گروه تحقیقاتی به جهانیان اعلام شد که واکنش‌های متفاوتی در پی داشت.

دکتر نادر حقیقی‌پور، ستاره شناس ایرانی موسسه نجوم دانشگاه هاوایی و از اعضای اصلی این گروه در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی ایسنا به تشریح جزئیات کشف سیارات زمین مانند فراخورشیدی و بازتاب اعلام آن در جامعه نجومی جهان پرداخته است.

حقیقی پور که در سال 1999 دکتری خود را در رشته دینامیک سیارات از دانشگاه میسوری دریافت کرده و دوره‌های پسادکتری را در دانشگاه‌های کالیفرنیا، نورث وسترن و موسسه کارنگی واشنگتن گذرانده از سال 2004 به موسسه نجوم دانشگاه هاوایی و برنامه زیست اختر‌شناسی این موسسه پیوسته است. وی یکی از اعضای گروه کاری سیاره دوتایی از تلسکوپ فضایی کپلر است که در حال جست‌وجو برای کشف سیارات قابل سکونت هستند.

حقیقی‌پور در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایسنا با بیان اینکه حدود 400 ستاره توسط موسسه نجوم دانشگاه هاوایی رصد می‌شود، گفت: در طول این رصدها و پس از کشف اولین سیاره زمین مانند، متوجه شدیم یکی از ستاره‌های دیگر هم به احتمال زیاد یک سیاره شبیه زمین در دور خود دارد. بیش از یک سال زمان برد که ما متقاعد شویم که این سیاره شبیه زمین بوده و احتمال حیات در آن وجود دارد و در نهایت در فوریه سال 2012 خبر کشف دومین سیاره زمین مانند که احتمال حیات در آن وجود دارد اعلام شد.

اخترشناس موسسه نجوم هاوایی افزود: ستاره‌ای که سیاره‌ای مانند زمین به دور خود دارد، در یک سیستم سه ستاره‌‌یی به نام GJ667 قرار دارد.

وی با بیان این که سومین ستاره در این سیستم به اندازه یک سوم خورشید است، ادامه داد: دمای سطحی این ستاره به اندازه 60 درصد خورشید است. خورشید دارای دمای سطحی 6 هزار درجه کلوین اما دمای سطحی این ستاره 3700 درجه کلوین است؛ به همین دلیل منطقه حیاتی این ستاره بزرگتر از منطقه حیاتی خورشید است که تا 150 میلیون کیلومتری آن ( فاصله زمین تا خورشید) کشیده شده است.

وی افزود: فاصله سیاره زمین مانند کشف شده توسط گروه ما از ستاره مرکزی، به اندازه 25 درصد فاصله زمین با خورشید است.

حقیقی‌پور تصریح کرد: ستاره GJ667CC دارای دو سیاره است که این سیاره زمین مانند، سیاره بیرونی بوده که در منطقه حیاتی ستاره است. سیاره نزدیک‌تر به ستاره مرکزی دارای فاصله‌ای کمتر از 10 درصد فاصله زمین تا خورشید است.

وی افزود: جرم این سیاره (GJ667CC) به اندازه 4.5 برابر جرم زمین و مدت دوران این سیاره دور ستاره مرکزی، 28 روز و مدار آن به اندازه 20 درصد بیضوی است در حالی که مدار زمین به میزان 98 درصد دایروی است. این موضوع از آن جهت جالب خواهد بود که در برخی مواقع سیاره به دلیل داشتن مدار بیضوی از منطقه حیاتی ستاره مرکزی بیرون می‌آید و دوباره به آن باز گردد؛ اما چون در مورد GJ667CC، این خروج و ورود مجدد کم است، اهمیتی در قابلیت حیات این سیاره ندارد.

به گفته وی ستاره مرکزی سیاره کشف شده به اندازه 20 سال نوری از زمین فاصله دارد.

وی با بیان اینکه نخستین سیاره زمین مانند سال 2010 در محدوده حیاتی ستاره Gliese 581g توسط گروه تحقیقاتی که وی نیز عضو آن است، کشف شد، گفت: پس از اعلام این کشف در ماه ستامبر 2010، مانند هر کشف علمی دیگری دانشمندان دنیا سعی کردند که صحت این یافته را بررسی کنند.

گروه رقیب ما در اروپا، یک ماه بعد اعلام کرد که به صرف رصدهای خود و بدون در نظر گرفتن نتایج رصدهای گروه ما قادر به تایید یا رد ادعای وجود چنین سیاره‌ای که امکان حیات در آن وجود دارد نیستند.

وی با بیان اینکه این جریان بعد از کشف سیاره تاکنون، وجود داشته و دارد گفت: پس از آن گروه ما همچنان بر روی ستاره Gliese 581g کار می‌کرد تا با رصدهای فراوان، وجود چنین سیاره‌ای را اثبات کند. به طوری که در طول سال 2011 رصدهای بیشتری بر روی این سیاره صورت گرفت و نتایج آنالیز نشان می‌داد که سیاره کشف شده واقعی است.

این فیزیک‌دان ایرانی تصریح کرد: این موضوع ادامه داشت تا این که در نوامبر سال 2011، گروه اروپایی مقاله‌ای را در اینترنت منتشر کرد که نتایج رصدهای آنها نشان می‌داد بیشتر از چهار سیاره در دور آن ستاره وجود ندارد؛ اما نمی‌توانستند درباره صحت ادعای ما در وجود سیاره‌ای که امکان حیات در آن وجود دارد صحبت کنند.

حقیقی‌پور تصریح کرد: چندی پیش مقاله‌ای توسط یک گروه برزیلی به چاپ رسید که فعالیتهای ما و گروه رقیب را بر روی این ستاره آنالیز کرده بود. این گروه برزیلی اعلام کرد بر اساس مقدار رصد و داده‌های گروه ما و گروه اروپایی‌ها نمی‌توان به طور قطع اعلام کرد که این سیاره وجود دارد یا خیر؛ بنابراین به رصدهای بیشتری طی سالهای بعد احتیاج است.

وی در پاسخ به این سوال که واکنش گروه شما در قبال این مقاله چه بود گفت: گروه ما از ابتدا هم اعلام کرده بود که باید حدود دو تا سه سال این سیستم ستاره‌‌یی فراخورشیدی را رصد کرد تا بتوان به طور قطع گفت که آیا این سیاره وجود دارد یا خیر.

حقیقی پور در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص تفاوت دو سیاره زمین مانند کشف شده که امکان حیات دارند، افزود: تفاوت این دوسیاره بیشتر در جرم آنهاست. سیاره GJ667CC جرم بیشتری از سیاره Gliese 581g دارد؛ اما جرم آنها هنوز آنقدر کوچک است که می‌توان گفت که زمین مانند است.

جرم سیاره ستاره Gliese 581g دو برابر و نیم زمین و سیاره جدید چهار و نیم برابر زمین است. همچنین سیاره ستاره Gliese 581g دارای مدار دایروی است اما سیاره GJ667CC مدار بیضوی دارد.

حقیقی‌پور خاطرنشان کرد: تنها چیزی که از این سیاره‌ها می‌دانیم این است که این دو سیاره در منطقه حیاتی ستاره مرکزی خود قرار دارند و به خاطر جرم و فاصله‌شان با ستاره مرکزی، این احتمال برای آنها وجود دارد که حیات بر روی آنها به وجود بیاید اما اینکه آیا قابل سکونت بوده و یا آب بر روی آنها وجود دارد و یا دارای اکسیژن هستند غیر قابل پاسخ است.

وی با بیان اینکه نزدیک‌ترین ستاره به زمین پس از خورشید در فاصله چهار سال نوری از منظومه شمسی قرار دارد، گفت:‌ دو ستاره Glise581 و GJ667C که سیاره‌های قابل سکونتی به دور آنها کشف کرده‌ایم حدود 20 سال نوری از خورشید فاصله دارند.

حقیقی پور با بیان اینکه پیدا کردن سیاره گرد نزدیک‌ترین ستاره‌ها 10 تا 15 سال زمان نیاز دارد، خاطرنشان کرد: نخستین رصد برای کشف این دو سیاره حدود 15 سال پیش انجام شد.

وی درباره اهداف پرداختن به این موضوعات توسط موسسات تحقیقاتی نجومی بین‌المللی به ایسنا گفت: بزرگترین سوال این است که منظومه شمسی چگونه به وجود آمده است. در این زمینه نمی‌توان بقیه هستی را نادیده گرفت چرا که منظومه شمسی و خورشید یک جزء بسیار کوچک کهکشان راه شیری هستند و کهشکان راه شیری هم یک جزء کوچک باقیمانده هستی است. برای این که از چگونگی به وجود آمدن منظومه شمسی اطلاع یابیم باید نمونه‌های بسیار دیگری شبیه منظومیه شمسی را کشف و بررسی کنم.

حقیقی پور تصریح کرد: تمام سعی منجمان در کشف منظومه سیاره‌ای و سیاره‌های شبیه مشتری و زمین این است که نمونه‌های بیشتری از منظومه سیاره‌‌یی داشته باشند تا بتوان اطلاعات بیشتری در خصوص چگونگی به وجود آمدن سیاره‌ها و منظومه سیاره‌‌یی و حیات کسب کرد.

گفتنی است، دکتر حقیقی‌پور که تحصیلات کارشناسی را در سال 1368 در رشته فیزیک دانشگاه تهران به پایان برده، مدارج کارشناسی ارشد و دکتری خود را در رشته فیزیک با گرایش سیاره‌شناسی به ترتیب در سالهای 1997 و 1999 در دانشگاه میسوری آمریکا کسب کرده است.

وی که مدت شش سال است به عنوان عضو هیات علمی در موسسه نجوم دانشگاه هاوایی فعالیت دارد یکی از اعضای اصلی تیم تحقیقاتی جست‌وجوگر سیاره‌های شبیه زمین است.