نجوم وفضا

سیاره پلوتو یا پلوتون بر اساس فاصله از خورشید ، بعد از سیاره نپتون قرار داشته و از نظر بزرگی - پس از اریس - دومین سیاره کوتوله منظومه شمسی است. این جرم آسمانی از هنگام کشف (در سال 1930) تا 24 اوت 2006 نهمین سیاره‌ی منظومه شمسی محسوب می‌شد ، اما اکنون بنا بر تعریف نوین اتحادیه‌ی بین‌المللی اخترشناسی یک سیاره کوتوله به حساب می‌آید و به عنوان نمونه نخست از رده‌ی جدید اجرام فرانپتونی به شمار می‌رود.

پلوتون گویش زبان فرانسه است و در زبان انگلیسی به آن « پلوتو » می‌گویند.
پلوتون در افسانه‌های روم باستان نام خدای زیرزمینی است. این نامگذاری به دلیل فاصله‌ی بسیار دور این جرم آسمانی از خورشید می‌باشد.                                                                                                                                                                                                                                                                                               منشأ پلوتون چیست و از کدام بخش کیهان آمده است؟
نخست تصور می‌شد که پلوتون یکی از اقمار نپتون بوده است ، اما وجود شباهت‌هایی میان ترکیبات و مدارهای پلوتون با ترایتون (یکی از اقمار نپتون) دلالت بر این دارد که ممکن است هر دوی آنها قبلا در مدارهای مستقلی دور خورشید حرکت می‌کرده‌اند و بعدا سیاره نپتون ، تراتیون را به دام انداخته است. با اینکه مدار پلوتون ، مدار نپتون را قطع می‌کند ، اما هرگز آنقدر به آن نزدیک نمی‌شود که تحت تأثیر نیروی گرانشی نپتون قرار گرفته و به دام بیفتد.
عده‌ای از اخترشناسان با توجه به شباهت‌های موجود میان پلوتو و ترتیون با دیگر اجرام کمربند کوئیپر نتیجه می‌گیرند که هم قمر تراتیون و هم سیاره پلوتون حدود 4.5 میلیارد سال پیش ، از این کمربند به بیرون پرتاب شده‌اند. عده‌ای دیگر با توجه به مدار عجیب و مرکز گریز پلوتون تصور می‌کنند که این سیاره‌ی کوتوله ممکن است ابتدا قمر یکی از سیارات منظومه شمسی (حتی شاید زمین) بوده ، که بعدا از آن گریخته است.

مشخصات فیزیکی
طول هر شبانه روز پلوتون (زمانی که سیاره ، یک بار حول محور خود می‌چرخد) معادل 153 ساعت زمینی می‌باشد. روزهای این سیاره بسیار تاریک است. شارون یکی از قمرهای این سیاره‌ی کوتوله می‌باشد که در سال 1987 به طور تصادفی در رصدخانه‌ی مونت پالومار کشف شد. شارون در مدار همزمانی توسط پلوتون به دام افتاده و همواره در نقطه‌ای ثابت دور آن می‌گردد. مدار پلوتون به دور خورشید ، میل تندی دارد و فاصله‌ی متوسط آن از خورشید 5.915 میلیارد کیلومتر است که خورشید از آنجا فقط به صورت ستاره‌ای درخشان دیده می‌شود. پلوتون از سنگ و یخ تشکیل شده و اندازه‌اش کوچکتر از کره ماه (قمر زمین) است. هنگام نزدیک شدن سیاره به خورشید ، جوی رقیق در اطراف آن تشکیل می‌شود و با دور شدن از خورشید یخ می‌بندد. مدار پلوتون بسیار طولانی بوده و بیشتر از سیارات دیگر نسبت به دایرة‌البروج انحراف دارد.
پلوتون هر 248.5 سال یک بار به دور خورشید می‌چرخد. مدار بیضوی این سیاره که 248.5 سال زمینی طول می‌کشد ، طولانی‌ترین مدار در منظومه شمسی است. پلوتون کوچکترین سیاره‌ی منظومه شمسی بوده و کمترین نیروی جاذبه را دارد.
به گفته یکی از اخترشناسان ، پلوتون تنهاترین و منزوی‌ترین سیاره‌ی منظومه شمسی است. اخترشناس دیگری پس از اینکه نخستین عکس‌های تلسکوپ هابل را از نهمین سیاره منظومه شمسی مشاهده و بررسی کرد ، گفت : « این سیاره‌ای شگفت است. اگر می‌توانستیم با فضاپیمایی به آنجا سفر کنیم ، حقایق شگفت‌آور بیشتری را در مورد آن کشف می‌کردیم. »

مدار پلوتو
مدار پلوتون با دایرةالبروج بیش از 17 درجه زاویه انحراف دارد و این بدان معنی است که این سیاره کوتوله نیمی از مسیر خود را بالای صفحه گردش زمین به دور خورشید و نیمی دیگر را پایین این صفحه طی می‌کند.
کشیدگی مدار پلوتون بسیار زیاد و غیرعادی است ، به طوری که مدار آن با مدار نپتون (آخرین سیاره منظومه شمسی) در دو نقطه تقاطع دارد. یک سال پلوتونی تقریبا به اندازه 249 سال زمینی طول می‌کشد و پلوتون که به صورت طبیعی بعد از نپتون قرار دارد ، در 20 سال از این 249 سال ، از مدار نپتون رد شده و به فاصله‌ی کمتری از خورشید نسبت به نپتون می‌رسد. آخرین باری که این اتفاق روی داد 21 ژانویه 1979 بود که پلوتون مدار نپتون را قطع و وارد منطقه‌ی داخلی هشتمین سیاره‌ی منظومه شمسی شد و تا 11 فوریه 1999 - که مجددا مدار نپتون را به قصد خروج قطع کرد - در فاصله‌ای نزدیکتر به خورشید قرار داشت. بشر برای تجربه‌ی دوباره‌ی این رویداد باید تا سپتامبر 2226 صبر کند.

قمرها
تا سال 2005 ، که بررسی تصاویر دریافتی از تلسکوپ فضایی هابل باعث کشف دو قمر جدید برای پلوتون گردید ، تصور می‌رفت که شارون تنها قمر این سیاره است. قمرهای جدید که در ابتدا S/2005 P1 و S/2005 P2 نامیده می‌شدند بعدا به نامهای نیکس و هیدرا تغییر نام دادند. این دو قمر جدید بسیار کوچک بوده و تخمین زده می‌شود که قطری برابر 50 تا 60 کیلومتر داشته باشند.
شارون بیشتر شبیه یک جفت برای پلوتون است تا یک قمر ؛ از این رو به آنها سامانه « پلوتون-شارون » نیز می‌گویند.

نحوه کشف
در سال 1894 در آریزونای آمریکا اخترشناسی به نام پرسیوال لاول ، رصدخانه‌ی لاول را بنا نهاد و در آن جستجو برای یافتن سیاره‌ای جدید را آغاز کرد. او محل پلوتون را با محاسبه‌ی اثر جاذبه‌اش بر روی نپتون و اورانوس پیدا کرد ، ولی بدون یافتن سیاره‌ی جدید در سال 1916 درگذشت. بعد از مرگ او جوانی با نام کلاید تومباو - که در رصدخانه لاول کار می‌کرد - جستجو برای یافتن این سیاره را ادامه داد. تومباو در 18 فوریه 1930 با مقایسه دو عکس ، متوجه تغییر مکان منبع نوری در این دو عکس شد ، که همان سیاره پلوتون بود.

کاوش‌های رباتیک
تا به امروز هیچ کاوشگر فضایی پلوتون را ملاقات نکرده و یا حتی از نزدیکی آن نیز گذر نکرده است. تنها ساخته‌های زمینی که تا به حال به اندازه پلوتون از ما دور شده‌اند کاوشگرهای وُیجر 1 و وُیجر 2 بودند. در زمانی که این دو کاوشگر از محدوده‌ی مدار پلوتون عبور می‌کردند ، این سیاره‌ی کوتوله در جایی بسیار دورتر از منطقه‌ی گذر روی مدار خود قرار داشت. اما سرانجام در سال 2006 سازمان فضایی ایالات متحده (ناسا) کاوشگری را به مقصد پلوتون به فضا ارسال نمود. این کاوشگر فضایی که نیو هورایزونز (افق‌های‌ نو) نامیده می‌شود ، قرار است ویژگی‌های سیاره‌شناختی پلوتون و قمرهای آن را بررسی و داده‌برداری نماید. اما سفر طولانی این فضاپیما قرار نیست با رسیدن به پلوتون خاتمه یابد ، بلکه طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده ، این کاوشگر فضایی پس از گذر از کنار پلوتون به سراغ کمربند کوئیپر خواهد رفت تا دست کم با یکی از اجرام این کمربند نیز ملاقات کند. امید می‌رود این کاوشگر در تابستان سال 2015 (تیر ماه 1394 خورشیدی) به پلوتون برسد.