نجوم وفضا

شاید تصادفی باشد، اما سه مورد از بدترین حوادث ناسا در 46، 27 و 10 سال پیش؛ همگی در این هفته رخ داده است. به این بهانه نگاهی داریم به این حوادث و درس‌هایی که ناسا از آن آموخت. روزهای بین 27 ژانویه تا 1 فوریه / 8 تا 13 بهمن، یادآور سخت‌ترین روزهای سال برای ناسا است. برنامه فضایی سالیانه Shiva، در بزرگداشت 17 فضانوردی که جان خود را طی سه حادثه فاجعه‌بار شاتل‌ها از دست دادند، همواره مملو از افسوس و احساس پشیمانی است؛ اما هم‌زمان، مجالی است برای اندیشیدن به اینکه آن فضانوردان فقید چه کار کردند و چرا آن کار را کردند؛ و در نتیجه زمانی است برای یادآوری درس‌هایی که مهندسان فضایی از این تجربیات تلخ فراگرفته‌اند.

به گزارش پاپ‌ساینس، 28 ژانویه / 9 بهمن امسال مصادف با بیست و هفتمین سالگرد حادثه انفجار شاتل فضایی چلنجر بود، که بروز نشتی در موشک کمکی سوخت جامد سمت راست آن، باعث وقوع انفجار و کشته شدن هر 7 سرنشین شاتل شد. همچنین 27 ژانویه / 8 بهمن، مصادف با چهل و ششمین سالگرد آتش گرفتن سفینه آپولو 1 است که حین آزمایش آن بر روی سکوی پرتاب رخ داد. روز 1 فوریه / 13 بهمن نیز مصادف با دهمین سالگرد انفجار شاتل فضایی کلمبیا است، روزی که بروز نقصی مرگبار در بدنه شاتل حین پرتاب باعث منفجر شدن آن در حین سفر بازگشت به زمین شد.
پس از بروز هر فاجعه، ناسا نه تنها برنامه‌های فضاپیماهای سرنشین‌دار خود را برای برگزاری مراسم سوگواری متوقف کرد، بلکه تلاش کرد تا با کنار هم گذاشتن شواهد دریابد که چه اتفاقی رخ داده است. هر بار، هیات‌های تحقیق نه تنها مشکلاتی فیزیکی را کشف کردند، بلکه در پاره‌ای موارد با مشکلات سازمانی ناشی از مسائل بودجه‌ای، و همچنین اشتباهات انسانی ناشی از بی‌علاقگی و سهل‌انگاری مواجه شدند. دکتر جاناتان کلارک، همسر لورل کلارک فضانورد که در حادثه شاتل کلمبیا جان خود را از دست داد می‌گوید: «شما باید راه‌هایی را پیدا کنید که بدی را به خوبی تبدیل کنید. شما مجبور هستید. این تنها راهی است که باید در مسیر آن حرکت کنید.» در ادامه برخی از مهم‌ترین درس‌هایی را که ناسا از این حوادث گرفت با هم مرور می‌کنیم.

شاتل فضایی چلنجر: برای پرتاب عجله نکنید.

هدف برنامه شاتل این بود تا انسان را طی برنامه‌ای منظم به فضا اعزام کند. در روزهای اولیه برنامه شاتل، ناسا به دلیل جابه‌جایی زمان پرتاب و سایر تاخیرها مورد سرزنش و استهزاء قرار داشت. به همین دلیل مسولان ناسا تحت فشار بودند تا علی‌رغم دمای بسیار سرد هوا در روز پرتاب، چلنجر را از سکوی پرتاب بلند کنند. البته زمان‌بندی ماموریت‌های بعدی نیز که شامل پرتاب کاوشگرهای سیاره‌ای مهمی بود نیز در این میان بی‌تاثیر نبود. اگرچه وجود فشار برای پرتاب شاتل حقیقت داشت؛ اما علی‌رغم شایعات موجود، هیچ فشار سیاسی از سوی رئیس‌جمهور وقت آمریکا یا اشخاص دیگر در این میان وجود نداشت. همین عوامل بود که باعث شد تا علی‌رغم وجود مشکلات ایمنی داخلی و خرابی سیستم‌های ارتباطی، اجازه پرتاب به شاتل داده شود. در میان تغییرات بسیاری که پس از این فاجعه ایجاد شد، ناسا متعهد شد تا برنامه‌ای واقع‌بینانه‌تر و با تراکم کاری کمتر برای پرتاب شاتل‌ها داشته باشد.
 

شاتل فضایی کلمبیا: کارمندان باید با صدای بلند حرف بزنند، و مدیران باید گوش کنند.

هیئت بازرسی حادثه شاتل کلمبیا دریافت که ناسا در عمل به بسیاری از درس‌هایی که باید پس از حادثه شاتل فضایی چلنجر می‌گرفت کوتاهی کرده است. مهم‌ترین نکته در این میان، نقص سازمانی دیرینه و اصلاح‌ناپذیری بود که اجازه نمی‌داد تا کارمندان میان‌رتبه نگرانی‌های خود را در خصوص مسائل ایمنی به صورت واقعی و معناداری ابراز کنند. شاتل کلمبیا حین پرتاب دچار صدمه جبران‌ناپذیری در لبه جلویی بال سمت چپ خود شد. حین پرتاب، قطعه‌ای به اندازه چمدان از پوشش عایق مخزن سوخت خارجی شاتل کنده شد و در برخورد با کاشی‌های سرامیکی سپر حرارتی شاتل، باعث بروز این صدمه شد.
بر اساس خصوصیات و روال طراحی‌های ناسا، این نوع از حوادث باید قبل از انجام پرتاب حل می‌شدند؛ اما مشخص شد که مهندسان با این واقعه به صورت یک حادثه عادی و معمولی برخورد کرده‌اند. مهندس رادنی روشا از مسئولان ناسا خواسته بود تا پیش از بازگشت شاتل کلمبیا به زمین، عکس‌های بهتری از صدمه کاشی‌های سرامیکی آن تهیه کنند. اما خواسته وی نادیده گرفته شد، چرا که مدیران ناسا تصور نمی‌کردند یک قطعه کوچک یونولیتی بتواند باعث نابودی شاتل شود. امروزه از روشا خواسته می‌شود تا در مراکز مختلف ناسا درباره درس‌هایی که پس از حادثه شاتل کلمبیا گرفته شده است صحبت کند. وی همیشه بر یک نکته تاکید دارد: «حرف خود را با صدای بلند بزنید.»
 

سفینه آپولو 1: درباره ایمنی خدمه دوباره فکر کنید

کمتر از یک ماه تا زمان پرتاب سفینه آپولو 1 مانده بود که سه خدمه ماموریت برای انجام آزمایش پرتاب در تاریخ 27 ژانویه 1967 / 7 بهمن 1345 وارد آن شدند. هدف از آزمایش این بود که مشخص شود آیا فضاپیما می‌تواند پس از جدا شدن از تمام کابل‌ها و اتصالاتش طبق برنامه‌ریزی کار کند یا خیر. دریچه ورود درزگیری شد و کابین با اکسیژن خالص تحت فشار پر شد. گاس گریسام، ادوارد وایت و راجر چافی در طول روز چندین آزمایش مختلف را هدایت کردند. اما پنج ساعت پس از آغاز آزمایشات Plugs Out، افزایش ناگهانی ولتاژ باعث بروز آتش‌سوزی در داخل کابین شد. پس از آنکه خدمه ماموریت به دلیل ناتوانی در خروج از کابین زنده زنده کباب شدند، چیزهای زیادی تغییر کرد. ناسا کپسول آپولو را مجددا طراحی کرد تا دریچه ورودی به جای داخل به سمت بیرون باز شود. همچنین ترکیب هوای داخل کابین به 60 درصد اکسیژن و 40 درصد نیتروژن تغییر کرد، و چندین سیستم سیم‌کشی و لوله‌کشی از نو طراحی و سازماندهی شد.
چارلی بالدن، فضانورد سابق و مدیر فعلی ناسا می‌گوید که درس‌های این حادثه و حوادث دیگر برای ادامه موفقیت‌آمیز برنامه‌های فضایی حیاتی بوده است. ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی و عصر پیش‌روی فضاپیماهای تجاری بدون فداکاری فضانوردانی که جان خود را از دست دادند امکان‌پذیر نبود. وی می‌گوید: «آنچه که فداکاری آنها برای ما به ارمغان آورد، چیزی است که ما واقعا باید به آن فکر کنیم: این حقیقت که آنها این شجاعت را داشتند تا مشکلات را به چالش بکشند و کارها را به طرز متفاوتی انجام دهند. به خاطر آنچه آنها انجام دادند، اکنون ما در آستانه آن هستیم که بیش از آنچه که قبلا رفته‌ایم، به اعماق فضا سفر کنیم.»