نجوم وفضا

سیاست های اولیه فضایی آمریکا در اواخر دهه 50 میلادی توسط رئیس جمهور وقت آمریکا - آیزنهاور- تدوین شد. در سال 1967 شوروی و آمریکا پیمانی منعقد کردند که طبق آن قراردادن تسلیحات کشتار جمعی در فضا ممنوع اعلام شد. تیم نومحافظه کار بوش تلاش های فراوانی برای گسترش برنامه های تسلیحات فضایی انجام داد و دولت اوباما نیز اعلام کرد که انعقاد یک معاهده کنترل تسلیحات فضایی در آینده نزدیک بعید است. بدین ترتیب مسابقه جدیدی برای نظامی سازی جو زمین و آلودگی آن شروع شده است.

در فضای رقابت با شوروی سابق، آمریکا تصمیم گرفت با پیگیری برنامه های مختلفی ضمن آمادگی برای مقابله با حمله احتمالی شوروی، خود را به یک ابرقدرت فضایی تبدیل کند. جالب توجه است که برنامه های فضایی جاسوسی و نظامی ابر قدرت ها همواره با شعارهای فریبکارانه صلح آمیزی همچون فضای آزاد، صلح در فضا و فضا برای بشر پیگیری می شد.

 این در حالی بود که در عرض 5 سال، یعنی از 1961 تا  1965، در فضای زمین 13 آزمایش هسته ای انجام گرفته بود. آزمایش های هسته ای در فضا ابتدا توسط شوروی سابق شروع شد. شوروی در سال های 61 و 62 میلادی 4 آزمایش هسته ای در فضا انجام داد. پس از آن نیز آمریکایی ها از 1962 تا 65 اقدام به انجام 9 آزمایش هسته ای در جو کره زمین کردند.

در اواخر دهه 60 میلادی وجهه نظامی برنامه های فضایی آمریکا عیان تر شد و برخی از کارشناسان آمریکایی از فضا به عنوان اولین خط دفاعی کشور خود یاد کردند. بدین ترتیب مسلح شدن در فضا وارد مرحله جدیدی شد و پنتاگون برنامه های فضایی خود را در 4 محور اصلی ردیابی، شناسایی، رهگیری و انهدام، تدوین کرد.

طراحی و ساخت سامانه های مختلف فضایی به طول چندین دهه توسط دو ابر قدرت ادامه داشت و بعد از فروپاشی شوروی نیز علاوه بر آمریکا در روسیه و مدعی جدیدی همچون چین ادامه یافت. هم اکنون انواع ماهواره های جاسوسی و نظامی متعلق به آمریکا و کشورهای دیگر در مدارهای زمین می چرخند و می توانند در کوتاه ترین زمان ممکن نقاط مختلف کره زمین را مورد هجوم قرار دهند و دولت آمریکا نیز قصد اثبات قدرت نظامی بلامنازع خود در فضا را دارد.

از این رو بسیاری از کارشناسان آمریکایی معتقدند که کشورشان نیازمند استفاده نظامی از فضا برای دفاع از منافع ملی خود است. این کارشناسان دارایی های آمریکا در فضا را در معرض تهدید حمله دانسته و برای حفاظت از آن ها دولتشان را موظف به استقرار تسلیحات در فضا برای صیانت از امنیت و منافع اقتصادی کشور خود می دانند.

کارشناسان موسسه spacecom در گزارشی عنوان کرده اند که آمریکا تا سال 2020 توان نظامی بالایی در فضا ایجاد خواهد کرد تا به وسیله آن بتواند از ماهواره ها و ایستگاه های فضایی خود محفاظت کند. تمامی این اقدامات بدون توجه به آلودگی های خطرناک ایجاد شده در جو کوه زمین انجام می گیرد و کشورهای ذینفع به هیچ کدام از تذکرات و درخواست های بین المللی برای کاستن و عدم پیگیری برنامه های نظامی سازی جو زمین توجهی ندارند.

تجدید نظر آمریکا در سیاست عدم نظامی سازی فضا

تنش های اصلی در مورد فضا در دنیای امروز عمدتا بین سه کشور آمریکا، روسیه و چین در جریان است. در 1963، امریکا و شوروی سابق ، معاهده «منع آزمایش تسلیحات هسته ای در جو زمین ، فضای بیرون آن و زیر آب » را امضا کردند. در ادامه گفتگوهای بین دو ابرقدرت وقت، در سال 1967 شوروی و آمریکا پیمانی منعقد کردند که طبق آن قراردادن تسلیحات کشتار جمعی در فضا ممنوع اعلام شد. با فروپاشی شوروی و نیز ظهور مدعیان جدیدی همچون چین به نظر می رسد که آمریکا دیگر تمایلی به پایبندی به تعهدات خود را ندارد و در تلاش برای نظامی سازی وسیع جو کره زمین به نفع سیاست های تهدیدآمیز خود است.

این عدم تمایل از زمان بیل کلینتون شروع و در دولت بوش پسر آشکارا بیان شد. دولت بوش توانست استراتژی جدیدی برای برنامه های نظامی فضایی تدوین کند که در دولت اوباما نیز پیگیری شد.

 تیم نومحافظه کار بوش تلاش های فراوانی برای گسترش برنامه های تسلیحات فضایی انجام داد. به طوری که در ژانویه 2001 کمیسیونی به ریاست دونالد رامسفلد وزیر دفاع وقت تشکیل شد و با ارسال گزارشی به کنگره بر استفاده تسلیحاتی از فضا برای دفاع از ماهواره ها و تجهیزات فضایی امریکا تاکید و اصرار گردید. رامسفلد خواستار در دستور کار قرار گرفتن مجدد برنامه های مسلح شدن در فضا بود. با پیگیری های رامسفلد درهای فضا به روی تسلیحات آمریکایی باز شد و دور جدیدی از برنامه های نظامی سازی جو زمین توسط آمریکا آغاز گردید و آمریکا فضا را علنا به پایگاه نظامی خود تبدیل کرد.

دولت بوش با هر گونه محدودیتی در مورد تسلیحات فضایی که از سوی برخی از سیاست مداران داخل آمریکا مطرح می شد شدیدا مخالفت کرد. بوش از یک تجدید نظر اساسی در مورد سیاست فضایی آمریکا سخن می گفت.

گاهی خبرهایی از این تجدید نظر در محافل رسانه ای به گوش می رسید. برای مثال واشنگتن پست طی مقاله ای از اولین تجدید نظر جامع در سیاست های فضایی آمریکا بعد از فروپاشی شوروی خبر داد که توسط دولت بوش تنظیم شده بود و در آن آمریکا فعالیت ‌های فضایی را در جهت منافع خود تعریف کرده و توافقات نظارت تسلیحاتی در فضا را رد کرده بود. بر اساس استراتژی های جدید دولت بوش، آزادی عمل در فضا برای آمریکا همتراز با توانایی های هوایی و دریایی آمریکا بود و معاهدات محدود کننده یا منع کننده استفاده از فضا برای اهداف نظامی و دفاعی غیر قابل قبول فرض می شد.

پیگیری سیاست های فضایی بوش در دولت اوباما با اختصاص بودجه ویژه برای پنتاگون مشخص شد. در سال 2009 پنتاگون برای اولین بار خواستار بودجه ای برای ارتقای توان نظامی آمریکا در فضا شد. تخصیص این بودجه از سوی آمریکا در نوع خود اولین گام برای استفاده علنی و رسمی نظامی از فضا از جانب یک کشور بود که با اعتراض چینی ها مواجه شد. چین اعلام کرد که قانونی شمردن نظامی سازی فضا از طریق اختصاص بودجه در تناقض آشکار با اصول پذیرفته شده بین المللی در مورد فضا است.

با این که اوباما در سخنرانی های تبلیغاتی برای دور اول انتخابات ریاست جمهوری خود با نظامی سازی فضا مخالفت می کرد؛ دولت اوباما در 2010 اعلام کرد که انعقاد یک معاهده کنترل تسلیحات فضایی در آینده نزدیک بعید است چرا که پیش نویس معاهدات پیشنهادی دارای اشکالات زیادی است و در نتیجه در کوتاه مدت پیشرفت چشمگیری در معاهده کنترل تسلیحات فضایی رخ نخواهد داد. این اظهارات واکنش روسیه را برانگیخت و سئرگئی لاوروف اعلام کرد: از نظر روسیه اقدامات آمریکا در مورد استقرار اسلحه در فضا خارج از محدوده قرارداد منع گسترش سلاح های اتمی قرار دارد و ساخت پدافند ضد موشکی نیز بر ثبات جهانی اثر منفی خواهد گذاشت. روسیه معتقد است اموری همچون تسلیحات راهبردی غیراتمی که آمریکا روی ساخت آنها کار می‌کند، مقاصد مربوط به استقرار اسلحه در فضا و همچنین پدافند ضد موشکی و اقدام به ساخت سیستم ضد موشکی جهانی بر ثبات راهبردی اثر منفی خواهد گذاشت.


نگرانی شدید آمریکا از قدرت نظامی چین در فضا

در 11 ژانویه 2007  طی یک عملیات بی سابقه، چینی ها کارایی قدرت نظامی خود در فضا را به رخ آمریکا کشیدند. در این عملیات که بدون هیچگونه اطلاع رسانی قبلی و مشورت با آمریکا انجام گرفت ارتش چین یکی از ماهواره‌های از کار افتاده هواشناسی این کشور را در فضا منهدم کرد که در نوع خود پایانی بر سلطه آمریکا بر جو زمین محسوب می شد.

آمریکایی ها این عمل چین را نوعی جنگ استراتژیک دانسته و علنی کردن این فناوری را از جانب دولت پکن نوعی مبارزه طلبی آشکار در مقابل دولت واشنگتن تفسیر کردند. برخی از کارشناسان این عمل چین را اقدامی برای کوتاه کردن دست امریکا از آسیا و اثبات کارایی فناوری نظامی پیشرفته چین در فضا تعبیر کردند. از آنجا که آزمایش ضد ماهواره ای چین برخلاف توافق های به عمل آمده بین دولت های واشنگتن و پکن بود؛ تنش در روابط چین و آمریکا بالا گرفت و آمریکایی ها برای بازسازی هژمونی از دست رفته خود در فضا شروع به کار کردند و در سال 2008 یکی از ماهواره های از کار افتاده خود را در فضا منهدم کردند.

انهدام یک ماهواره هواشناسی از کار افتاده آمریکایی توسط یک موشک بالستیک در فوریه 2008 میلادی به نوعی آزمون سیستم سپر دفاع موشکی آمریکا نیز محسوب می شد که برای مقابله با تهدیدات موشکی روسیه و چین طراحی شده است. هر چند آمریکایی ها اعلام کردند که این ماهواره را به دلیل داشتن مواد سمی خطرناک منهدم کرده اند تا جلوی خسارت های ناشی از سقوط احتمالی آن به زمین را بگیرند. پس از این عملیات توجه جهانیان به سوی سلاح‌های تهاجمی آمریکا در عرصه فضا جلب شد و این کار نوعی پاسخ به آزمایش چین در سال قبل قلمداد گردید.

بدین ترتیب مسابقه نظامی در فضا برای ارتش های آمریکا، چین و روسیه مرحله جدیدی از زور آزمایی بین المللی را ایجاد کرده است. با شروع دور جدیدی از تحقیقات نظامی فضایی، پنتاگون برنامه های جاسوسی نظامی را در راس کار خود قرار داده است و هواپیمای بدون سرنشین مختلفی با ماموریت های طولانی مدتی که گاهی تا 20 ماه طول می کشد به فضای زمین گسیل می شوند. برای مثال هواپیمای OTV-2 که در 5 مارس 2011 به فضا اعزام شد در طول ماموریت خود 469 روز در مدار زمین قرار داشت. اهداف اصلی این ماموریت ها پوشیده باقی می ماند.

مشکلات و عدم کارایی برنامه های نظامی فضایی آمریکا

از سال 1980 میلادی دولت آمریکا در مجموع بیش از 100 میلیارد دلار برای تکمیل پروژه سپر دفاع موشکی خود که دفاع فضایی را نیز در بر می گیرد؛ هزینه کرده است. برای پیگیری این طرح، آمریکا باید بیش از 50 میلیارد دلار دیگر خرج کند. این در حالیست که اکثر آزمایش های انجام شده در این طرح تاکنون ناموفق بوده اند. آمریکا تاکنون نتوانسته کارایی برنامه ضد موشکی ده ها میلیارد دلاری خود را در یک آزمون واقعی و همه‌جانبه به اثبات برساند و هنوز این سیستم در تشخیص یک راکت تقلبی از یک موشک واقعی ناتوان است.

 آنچه که به عنوان اهداف برنامه های فضایی آمریکا برای مردم این کشور مطرح شده بود از این قرار است: تامین امنیت ملی، افزایش علم بشر نسبت به منظومه شمسی با استفاده از کاوش های فضایی، پیشرفت توان فنی کشور، بهبود وضع اقتصادی کشور با شرکت در بازارهای جهانی فضایی.

 اما آمریکا برای رسیدن به این اهداف با مشکلات بسیار بزرگی دست به گریبان است. جدای از کمبود بودجه، آمریکا با کمبود نیروی متخصص در رشته های علمی و مهندسی در شاخه های فضایی نیز مواجه شده است. به دلیل تمرکز شدید بر بخش های نظامی و سپر دفاع ضد موشکی، برنامه فضایی آمریکا به اهداف علمی خود توجه کافی نداشته است. همچنین برنامه فضایی آمریکا نتوانسته است نظر مثبت کشورهای دیگر را جلب کند و مردم اکثر کشورهای جهان آن را در راستای گسترش سلطه امریکا، ایجاد مسابقه تسلیحاتی بین قدرت ها و دامن زدن به اختلافات بین المللی می دانند.

اقدامات سازمان ملل برای جلوگیری از نظامی سازی فضا

با توجه به آلوده شدن شدید جو زمین در اثر آزمایش های اتمی فضایی سازمان ملل در کنار ایجاد یک کمیته تخصصی تا کنون سه کنفرانس جهانی نیز درباره استفاده صلح آمیز از فضا تشکیل داده است. با شکل گیری کمیته استفاده صلح آمیز از فضای خارج از جو در سازمان ملل در سال 1959، هر ساله به طور منظم حیطه همکاری های بین المللی در استفاده صلح آمیز از فضا بررسی شده و برنامه هایی پیشنهاد می شود تا زیر نظر سازمان ملل اجرا شود.

زیرمجموعه حقوقی کمیته نیز همواره در مورد مسئولیت های دولت ها از بابت زباله های فضایی، به کارگیری انرژی هسته ای در فضا، اشیای جوی و موارد دیگر فعالیت می کند. با این حال آمریکا و دیگر کشورهای حاضر در فضا به تذکرها و قطعنامه های این کمیته بی توجه بوده و در حال گسترش و ساخت انواع تجهیزات جاسوسی و نظامی در فضا هستند. جامعه جهانی در خلال چهل سال گذشته به کرات تاکید داشته است که فضا باید منحصرا برای مقاصد صلح آمیز مورد استفاده قرار گرفته و عاری از هر گونه تسلیحات باشد. اما عملکرد کشورهایی همچون آمریکا در گسترش تکنولوژی های دارای کاربرد دوگانه در فضا رسیدن به این هدف را با مشکل اساسی مواجه کرده است.

..........................................................................................