نجوم وفضا

سطح عطارد اکنون صخره‌ای و خشک است؛ اما نتایج مطالعه جدیدی که بر پایه مشاهدات کاوشگر مسنجر ناسا انجام شده است نشان می‌دهند که شاید در گذشته، گدازه‌های داغ آتشفشانی بر سطح این کوچک‌ترین سیاره منظومه شمسی جریان داشته‌اند.

 

کاوشگر مسنجر ناسا که نخستین مدارگرد عطارد محسوب می‌شود، اکنون نزدیک به 2 سال است که در اطراف نزدیک‌ترین سیاره منظومه شمسی به خورشید (با فاصله متوسط 0.38 واحد نجومی یا 58 میلیون کیلومتر از خورشید) مستقر شده است. از جایگاه دیدبانی عالی خود، این کاوشگر دو نوع کاملا متمایز صخره را شناسایی کرده بود که سطح سیاره را تشکیل داده‌‌اند؛ موضوعی که دانشمندان نمی‌توانستند توضیحی برای آن پیدا کنند.
اکنون، آزمایش‌های انجام شده در آزمایشگاهی در ام.آی.تی (انستیتو فناوری ماساچوست) نشان می‌دهد که به احتمال زیاد، توضیح ساختار سطح رازگونه عطارد اقیانوس عظیمی از گدازه است که مدت کوتاهی پس از شکل‌گیری این سیاره در 4.5 میلیارد سال قبل در سطح آن وجود داشته است.
تیموتی گرو، استاد زمین‌شناسی دانشگاه ام.آی.تی می‌گوید: «چیزی که واقعا در عطارد شگفت‌انگیز است این است که این اتفاق دیروز رخ نداده است. پوسته این سیاره به احتمال فراوان بیش از 4 میلیارد سال سن دارد، بنابراین اقیانوس گدازه عارضه‌ای واقعا باستانی به شمار می‌رود.»

کاوشگر مسنجر برای شناسایی این دو نوع متمایز صخره‌ها از طیف‌نگار پرتو ایکس خود استفاده کرده که قادر است تا ساختار شیمیایی مواد را در سطح سیاره عطارد تشخیص دهد. دانشمندان در آزمایشگاه‌های خود صخره‌هایی مصنوعی ساختند تا این دو نوع ماده را شبیه‌سازی کنند. برای این کار آنها از مواد شیمیایی پودری ریزی استفاده کردند تا نزدیک‌ترین همتایانی را که می‌شد برای آنچه بر سطح سیاره دیده شده است به یکدیگر بچسبانند. گرو می‌گوید: «ما تنها آنها را با نسبت صحیح با یکدیگر ترکیب کردیم، و نسخه‌ای مصنوعی از آنچه در سطح عطارد وجود دارد ساختیم.»
محققان سپس این نمونه‌ها را در معرض دما و فشار بالا قرار دادند تا شرایطی را باز آفرینی کنند که احتمالا این صخره‌ها در جریان تکامل سیاره عطارد آن را از سر گذرانده‌اند. به گفته آنان، تحلیل‌ها نشان داد که تنها یک منشاء ممکن برای دو نوع مختلف صخره وجود دارد؛ اقیانوس اولیه‌ای از گدازه که باعث خلق دو لایه بلور شده، بلورها منجمد و سپس مجددا ذوب شده، به صورت گدازه درآمده‌اند و طی فوران‌های آتشفشانی در سطح عطارد پراکنده شده‌اند.
این یافته‌ها کمک می‌کند تا قطعات مختلف پازل در کنار یکدیگر قرار گیرند و تاریخچه کامل کوچک‌ترین سیاره منظومه شمسی تکمیل شود. لاری نیتلر، محقق دانشگاه کارنگی واشنگتن و کسی که رهبری گروه شناسایی کننده دو نوع صخره سطح عطارد را بر عهده داشت (اما در تحقیق جدید مشارکت نداشته است) می‌گوید: «ما به تدریج جاهای خالی را پر می‌کنیم. ممکن است طی این فرایند ماجرا به کلی تغییر کند، اما این کار چارچوبی را برای اندیشیدن به داده‌های جدید برپا می‌کند.»